توافق هسته ای ایران با قدرتهای ۱+۵ در ماههای اخیر از سوی دونالد ترامپ مورد شدیدترین حملات قرار گرفته و با فعالیتهای ایران هراسانه عربستان و رژیم صهیونیستی، رییس جمهور آمریکا تلاش می کند تا ضمن اعمال محدودیتهای بیشتر بر ایران، دامنه تحریمها بر علیه کشورمان را گسترده تر کند.
به گزارش خبرنگار ایمنا [1]، برنامه هسته ای ایران در سال های اخیر از مسیر پر پیچ و تابی گذشته و همواره تحت تأثیر مولفه‌های تاثیر گذار داخلی و سنگ اندازی‌های کینه توزانه خارجی بوده است. هر چند در تیرماه ۱۳۹۴، توافق با قدرتهای جهانی سبب شد تا چالشهای هسته ای ایران جای خود را به آرامش و ثبات بدهد و جامعه جهانی به طور رسمی حق بهره مندی ایران از انرژی صلح آمیز هسته ای را به رسمیت بشناسد، اما روی کار آمدن رییس جمهوری بی تجربه و خودمحور در ایالات متحده سبب شد تا بار دیگر برنامه هسته ای ایران به موضوعی قابل بحث در عرصه بین المللی تبدیل شود و آینده توافق بین المللی برجام در هاله ای از ابهام قرار بگیرد. در این راستا، خبرنگار ایمنا [1] گفت‌وگویی با علی امیدی، استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه اصفهان انجام داده که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
برنامه هسته ای چه تاثیری بر جایگاه و قدرت ایران در منطقه و جهان داشته است؟
در این رابطه باید گفت برنامه هسته ای ایران تاثیرات متناقضی داشته، از یک جهت ایران یک کشور مستقل است، برنامه ها و سیاست های مربوط به امور داخلی و سرنوشت کشور را بدون دخالت قدرت های بزرگ اتخاذ می کند و به دنبال پیشرفت بومی و دسترسی به آخرین تکنولوژی های مطرح جهان است، از سوی دیگر، ایران یکی از قطب‌های قدرت در منطقه غرب آسیا محسوب می شود.
از این رو، فعالیت به منظور دستیابی به فناوری هسته ای، به لحاظ اینکه توانسته با ایجاد خود باوری و اعتماد به نفس، توان ایرانیان برای دستیابی به این فناوری را نشان دهد، دستاوردی مثبت بوده، اما به طور همزمان پیامدهایی هممچون تحریم و فشارهای بین المللی نیز داشته است.
با وجود مخالفت و اعمال فشار دولت جدید آمریکا و برخی کشورهای غربی علیه برنامه هسته ای ایران، به نظر شما بهترین راه برون رفت از فشارها و توسعه برنامه هسته ای کشور چیست؟
بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی، در حال حاظر در سراسر جهان به ویژه در برخی کشورها مانند آمریکا ۱۰ درصد و در اتحادیه اروپا حدود ۳۰ درصد از برق مصرفی از طریق انرژی هسته ای تامین می شود. افق برنامه چین نیز در تامین برق مصرفی کشور تا سال ۲۰۵۰ میلادی، تولید ۱۵۰ گیگا وات برق است. البته آمارهایی نیز وجود دارد که نشان می دهد بعد از حادثه فوکوشیما و سونامی معروف در ژاپن، این کشور و آلمان تصمیم گرفتند میزان تامین برق مصرفی از انرژی هسته را کاهش دهند.
با وجود اینکه بهره گیری از انرژی هسته ای در سراسر جهان به یک دغدغه زیست محیطی برای فعالان محیط زیست شده است، ولی روند کلی حاکی از افزایش تدریجی بهره گیری از انرژی هسته ای در کشورهای بزرگ است و در آن نشانه ای از متوقف کردن استفاده از این فناوری دیده نمی شود؛ در عوض این کشورها همواره به دنبال نوسازی تاسیسات و امکانات هسته ای خود هستند. با توجه به توسعه این فناوری، قطعا انرژی هسته ای، غیر از کاربرد در تولید برق، در پزشکی، صنعت، کشاورزی، پیشرانه های هسته ای برای کشتی های بزرگ و همچنین در فضا استفاده می شود و همه اینها شاخصه های قدرت یک کشور، محسوب می شوند.
با این وجود، متاسفانه سیاست؛ هنر امکان است و در عرصه بین المللی تحت فشار نیروهای مختلفی شکل می گیرد و حکمت اقتضا می‌کند با توجه به محدودیتهای بین المللی بهترین تدبیر از سوی ایران، اتخاذ شود. به نظر من؛ با توجه به اینکه به هر حال ایران از لحاظ رده بندی قدرت در زمره کشورهای قدرتمند محسوب می شود، برای اینکه بتوانیم فشارهای بین المللی علیه کشور را کاهش داده، راه برون رفت از فشارها را داشته باشیم و در عین حال فرایند دسترسی به این انرژی را ادامه دهیم، بهترین راه آنست که برنامه هسته ای کشور را در چارچوب قوانین بین المللی، آژانس بین المللی و شفاف سازی بین المللی ادامه دهیم.
پیشرفت در برنامه هسته ای راهی است که ما رفته ایم و نمی شود ۱۰۰ درصد آن را متوقف کرد؛ به نظر من باید بر اساس شیوه های شفاف سازی و اعتمادسازی، اعتماد جامعه بین المللی را جلب کرد.
با گذشت ۳ سال از برجام، وضعیت برنامه هسته ای ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا ایران توانسته است طبق برجام از مدرنیزه کردن راکتورهای هسته ای و فن آوری های روز دنیا بهره مند شود ؟
من فکر می کنم طراحان برجام، (وزارت امور خارجه و مقامات داخلی به مدیریت آقای ظریف) این انتظار را نداشتند که بر اساس برجام آخرین تکنولوژی های هسته ای را به واسطه آژانس بین اللملی هسته ای از کشورهای پیشرفته و کارشناسان بین المللی هسته ای اخذ کنند. به نظر من؛ هدف اصلی از تنظیم برجام، بیرون رفت آبرومندانه از فشارها و تحریم های بین المللی، دسترسی به اموال ایران در بانکهای خارجی و اموال و پولهای مسدود شده در خارج از کشور، حرکت چرخ اقتصادی و تعامل سازنده با جهان خارج از طریق اعتمادسازی و ایجاد شفافیت بود.
تحلیل بنده این است که چنین انتظاری نبود؛ هرچند در کنوانسیون های بین المللی، ان پی تی، اساسنامه سازمان بین المللی انرژی هسته ای و پروتکل های الحاقی بر دستیابی کشورها به انرژی صلح آمیز هسته ای تأکید شده و حتی در برجام نیز توافق شد که ایران به تکنولوژی های پیشرفته هسته ای برای توانمندی هسته ای خود دسترسی داشته باشد، ولی در عمل این امر محقق نشد.
فناوری هسته ای ایران، یک تکنولوژی بومی است. خوشبختانه سازمان انرژی هسته ای ایران، در بخش مطالعات، تحقیق و توسعه، تکنولوژی هسته ای کشور را بر اساس آخرین مدلهای روز، پیش می برد.
به نظر شما با وجود شرایطی که بر برجام حاکم شده است، سیاست ایران در قبال این توافق بین المللی چه باید باشد؟
ما باید از هر امکان و سیاستی برای حفظ امنیت ملی، حاکمیت و توسعه اقتصادی استفاده کنیم؛ اینها مهمترین اهداف سیاست خارجی هستند و لازم است هر اقدامی در این راستا صورت گیرد. به نظر من در حال حاضر، حفظ برجام می تواند امنیت ملی، حاکمیت و توسعه اقتصادی را به شکل بهتری محقق کند؛ البته مادامی که طرفهای دیگر برجام به جز آمریکا (روسیه، چین، اتحادیه اروپا و … ) به ادامه و حفظ آن متعهد باشند.
اروپا، چین، هند و ژاپن خواهان ادامه برجام هستند و با ایران مراودات معمول اقتصادی دارند. به ویژه در ماههای اخیر چین ابتکارات جدیدی انجام داده است و می کوشد پول ملی خود (یوان)را در معاملات بین المللی جایگزین دلار کند.
از سوی دیگر، ایران توافقاتی با ترکیه، روسیه و هند برای مبادلات اقتصادی بر اساس پولهای ملی (به جای دلار) انجام داده است و این توافقات، کمک می کند تا ایران بتواند تحریم های یک جانبه و نقض برجام از سوی آمریکا را خنثی کند؛ مادامی که این وضعیت ادامه دارد، ما باید به ادامه برجام متعهد باشیم.
بنابراین تا زمانی که سایر کشورها به جز آمریکا به برجام متعهد هستند و ایران می تواند از میوه های اقتصادی آن بهره مند شود، به نظر من حکمت ایجاب می کند که کشور ما نیز به این توافق بین المللی متعهد باشد. نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که بدانیم اگر برجام نقض شود چه پیامدهایی خواهد داشت؟ متاسفانه در شرایط کنونی، کشورهایی مثل عربستان و همچنین رژیم اشغالگر قدس به دنبال جنگ افروزی هستند. ولیعهد جدید عربستان، به نظر بسیاری از تحلیلگران؛ شخصیتی ناپخته، دمدمی مزاج و غیرقابل پیش بینی دارد.
از این رو، جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر با عربستان تحت سیطره بن سلمان و رژیم صهیونیستی طرف است که از هر بهانه ای برای آتش افروزی استفاده می کنند و به دنبال این هستند که آمریکا را نیز درگیر ماجرا کنند. از سوی دیگر، ترامپ و همکاران او در دولت آمریکا هم سیاست «تغییر رژیم» در ایران را دنبال می کنند. در چنین شرایطی باید به این ملاحظات توجه کرد و تا آنجا که می توانیم با تدبیر برخورد کنیم، اما اگر در نهایت درگیری نظامی پیش آید، همگی تا پای جان از کشور و حقوق خود دفاع می کنیم.